–मिनाक्क्षी राई
खोटाङ, २२ मङ्सिर । संविधानसभा सदस्य दुर्गाजयन्ती राईले दिक्तेल बजारमा कृषि उत्पादनको मूल्य अभिवृद्धि र स्थानीय उद्योग प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यसहित ‘नमूना कृषिजन्य सामग्री प्रशोधन केन्द्र’ सञ्चालन गर्दै आउनुभएको छ । स्थानीय किसानले उत्पादन गरेका मकै, फापर–कोदोको, धान, तोरी तेल, राँगाको मासु, रायोको साग लगायत सङ्कलन तथा प्रशोधन गरेर बिक्री–वितरण गर्दै आउनुभएको छ ।
नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा)को केन्द्रीय सदस्यसमेत रहनुभएकी संविधानसभा सदस्य राईले वि.सं. २०७६ सालमा रु पाँच हजार लगानीमा २५ केजी मकैको च्याख्ला र दश प्याकेट गुन्द्रुक–सिन्की राखेर व्यवसाय सुरु गर्नुभएको थियो । नेता राईको पसलमा अहिले मकैको च्याख्ला, फापर–कोदोको पिठो, धानको चामल, घ्यू, मह, तोरीको तेल, राँगाको सुकुटी, गुन्द्रुक, सिन्की, गेडागुडीदेखि हरियो सागसब्जीका साथै डालो÷नाङ्लोसम्मका कृषि उपज तथा सामग्री उपलब्ध छ ।
भूमिगत राजनीतिदेखि चार वर्षसम्म सङ्घीय संसद्को जिम्मेवारी निर्वाह गरिसक्नुभएकी नेता राईलाई सुरुमा निक्कै जोखिम थियो । कृषि उपजको व्यवसायमा बजार कत्तिको राम्रो होला भन्ने अनिश्चितता पनि थियो । तर, स्थानीय बान्की, बजारको परम्परागत स्वाद खोज्ने ग्राहकले नेता राईको पसलप्रति धेरैले चासो देखाए ।
कृषि व्यवसाय विस्तार हुँदै गएपछि नेता राईले हाल धरान, काठमाडौँ, हङकङ, सिङ्गापुर र स्थानीय हाटबजारमा समेत सामग्री आपूर्ति गर्दै आउनुभएको छ । विदेशमा नेपालीहरूले मन पराउने परम्परागत खाद्यवस्तुको मागले आफ्नो व्यवसाय अझै विस्तार गर्न मद्दत पुगेको नेता राईले जानकारी दिनुभएको छ ।
हेटौँडा महाधिवेशनपछि तत्कालीन नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)ले नेता तथा कार्यकर्ताले उत्पादन र उद्यममा पनि जोडिनुपर्छ भन्ने नीतिगत निर्णय गरेपछि उद्यमलाई नियमित, दीर्घकालीन र व्यवस्थितरूपमा अघि बढाउने मनस्थिति बनाएको नेता राईले बताउनुभएको छ । “पहिलाको समयमा मैले सिङ्गै समय पार्टीलाई दिएकी थिएँ । त्यहीँ परिस्थिति पनि थियो । तर, मुलुकमा शान्ति सम्झौता भयो, गणतन्त्र आयो, त्यसपछि पार्टीलाई पूरा समय दिनै नपर्ने अवस्था आयो”, उहाँले भन्नुभयो, “सङ्गठनको काम आंशिक रूपमा गरे पनि पुग्ने वातावरण बनेपछि मैले उत्पादनमूलक क्षेत्रमा हात हालेँको हो । अहिले राम्रो हुँदै गएको छ ।”
‘नेताले पनि आयआर्जनका स्रोत बनाउनुपर्छ’ भन्ने पार्टीकै निर्णयले यस कामप्रति आफूलाई प्रेरणा मिलेको नेता राईले बताउनुभएको छ । “किसानसँग घुलमिल हुन पाउँदा सामाजिक चिन्तन बलियो हुन्छ । उपभोक्ता बुझ्दा हाम्रो व्यवहारिक धरातल अझै मजबुत बन्दो रहेछ,” उहाँले भन्नुभयो, “उद्यमले मेरो राजनीतिक जीवनलाई पनि सकारात्मक प्रभाव पारेको छ । राजनीति निःस्वार्थ हुनुर्छ । राजनीति गर्छु भन्ने सबै नेताहरुले केही न केही आम्दानी हुने व्यवसाय गर्नुपर्छ भन्ने मेरो बुझाइ छ ।”
प्रशोधन केन्द्रमा उत्पादनका लागि कच्चा सामग्री पर्याप्त मात्रामा नपाउनु नै प्रमुख चुनौतीको देखिएको नेता राईले बताउनुभयो । “सिजनमा त किसानले धेरै सामान ल्याउनुहुन्छ । तर, वर्षभरि समानरूपमा कच्चा पदार्थ पाइँदैन । त्यो नै मुख्य चुनौती हो”, उहाँले भन्नुभयो, “पसलमा आउने हरेक सामानको १०० प्रतिशत लागतमा २०–२५ प्रतिशत नाफा जोडेर मूल्य निर्धारण गर्ने गरेकी छु । उपभोक्ताले सधैँ यथार्थ मूल्यमै वस्तु पाउने गर्नुभएको छ ।”
करिब एक दशकदेखि राजनीतिक जिम्मेवारी र उद्यम दुवै भूमिकालाई सन्तुलन गर्दै आएको बताउनुहँदै उहाँले भन्नुभयो, “दिनमा पार्टीको काम गर्छु । बिहान–बेलुका पसल चलाउँछु । कहिले–कहीँ गाह्रो पर्छ । तर, म्यानेंज गर्दै आएकी छु”, उहाँले भन्नुभयो, “पसलले राम्रै आम्दान दिन थालेको छ । पछिल्लो समय राजधानी काठमाडौँ तथा विदेशमा बसोवास गर्ने नेपालीहरुले थोकवस्तु माग गर्न थालेपछि हौसला बढेको छ ।”
स्थानीय उत्पादनमा आधारित व्यवसायले रोजगारी, आत्मनिर्भरता र स्थानीय आर्थिक चक्रलाई मजबुत बनाउने जानकारी दिनुहुँदै नेता राईले राजनीति क्षेत्रका अन्य व्यक्तित्वलाई पनि कृषि वा स्थानीय उद्योगमा जोडिन प्रोत्साहन दिनुभएको छ । “इच्छा भयो भने यो क्षेत्र निकै सम्भावना छ । सही योजना र लगनशीलता भएमा जो–कोही सफल हुन सक्छ,” उहाँले भन्नुभयो, “अहिले बजारको माग धान्न गाह्रो परिरहेको छ । सबै ग्राहकको माग धान्नेगरी पसल विस्तार गर्ने योजनामा छु । बिहान–बेलुका आफै खट्छु । दिउँसोको समयमा एकजना कर्मचारी राखेको छु ।”
व्यवसायको माध्यमबाट किसान र उपभोक्तासँग सीधा जोडिन पाउँदा सामाजिक तथा राजनीतिक यात्रा नै बलियो भएको नेता राईले बताउनुभएको छ । सरकारका तीनवटै तह सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय सरकारले कृषि क्षेत्रमा अनुदानमार्फत उत्पादन वृद्धि गर्न सके देशको समग्र अर्थतन्त्रलाई टेवा पुग्ने नेता राईको भनाइ छ ।
राजनीतिसँगै व्यवसाय गर्दै आउनुभएकी नेता राई जिल्लामा धेरै नेता तथा कार्यकर्ताका लागि उदाहरणीय व्यक्ति बन्नुभएको छ । दिक्तेल बहुमुखी क्याम्पसको सञ्चालक समिति अध्यक्षसमेत रहनुभएकी नेता राई वि.सं. २०६४ सालमा सम्पन्न भएको पहिलो संविधानसभा निर्वाचनमा तत्कालीन जनमोर्चा नेपाल पार्टीबाट समानुपातिक कोटामार्फत सांसद बन्नुभएको हो ।
